Erfrecht

In de loop van 2002 verandert het erfrecht door een nieuwe wet. Ook het schenkingsrecht wordt dan aangepast. Een situatieschets van de huidige en de nieuwe situatie:

Wat gaat er veranderen voor de echtgenoot en de kinderen?

Situatie nu

Jan Jansen is 55 jaar. Hij is in gemeenschap van goederen getrouwd en heeft drie kinderen. Zijn hypotheek is afbetaald en op zijn 60e kan hij met vervroegd pensioen. Op enig moment overlijdt Jan plotseling ten gevolge van een auto-ongeval. Hij heeft geen testament.

Vanwege de gemeenschap van goederen behoort de helft van het vermogen aan de vrouw van Jan. De andere helft vormt de nalatenschap. Die moet worden verdeeld tussen de vrouw en de kinderen.

De kinderen – die alle op eigen benen staan – eisen hun erfdeel op. Hun moeder moet het huis verkopen, om de erfdelen aan de kinderen te kunnen uitkeren. Ze heeft geen eigen inkomen. Met haar deel van de erfenis kan ze net een kleine flat betalen.

Situatie straks

Ook in de nieuwe situatie hebben Jans vrouw en kinderen recht op hun deel van de erfenis volgens de “oude” verdeelsleutel. Volgens de “wettelijke verdeling” in het nieuwe erfrecht komt de hele nalatenschap van Jan nu aan zijn vrouw toe. Zij krijgt alles wat tot Jans erfenis behoort, inclusief eventuele schulden. In haar geval betekent dit dat zij het huis niet hoeft te verkopen om de kinderen hun erfdeel uit te keren.

In de nieuwe situatie krijgen de kinderen een vordering op hun moeder ter grootte van hun erfdeel. Dat wil zeggen dat het erfdeel van hun vader pas wordt uitgekeerd als hun moeder dat zelf ook wil of nadat hun moeder is overleden. Een rentevergoeding vindt plaats als de inflatiegevolgen moeten worden gecorrigeerd. Maar ook deze rente wordt pas betaald nadat hun moeder is overleden.

Het grote verschil is dus dat de kinderen geen wettelijk recht meer hebben op directe uitkering van hun erfdeel. Hun moeder kan wel het erfdeel aan de kinderen uitbetalen als zij dat zelf wil. Als moeder de wettelijke verdeling niet wenst, kan zij deze binnen drie maanden na het overlijden van haar man bij de notaris ongedaan maken. In dat geval moet zij samen met de kinderen de nalatenschap van Jan verdelen.

Waarom gaat het veranderen?

De gedachte achter de wettelijke verdeling is dat op deze manier de overgebleven echtgenoot materieel zo veel mogelijk op dezelfde wijze kan doorleven.

Pijnlijke situaties zoals hierboven beschreven, waarin de kinderen hun erfdeel opeisen en de overgebleven echtgenoot met aanzienlijk minder verder moet gaan, worden op die manier voorkomen.

Wat zijn wilsrechten van kinderen?

Als iemand bij zijn overlijden een echtgenoot en kinderen nalaat zonder dat er een testament is gemaakt, blijven volgens het nieuwe erfrecht alle goederen die samen de nalatenschap vormen bij de overgebleven echtgenoot. De kinderen krijgen een geldvordering op deze echtgenoot ter grootte van hun erfdeel. Zij kunnen het geld pas opeisen bij het overlijden van de overgebleven echtgenoot. Het wettelijk erfrecht wijkt af als de overgebleven ouder hetzij een stiefouder is, hetzij een eigen ouder is, die hertrouwd is met een nieuwe partner. Als de kans bestaat dat goederen naar de stief-familie gaan, kan een kind beroep doen op zogenaamde aanvullende voorzieningen waardoor de positie van het kind wordt versterkt.

Deze aanvullende voorzieningen worden wilsrechten genoemd. Door de wilsrechten hebben de kinderen uitzicht op de goederen, ook als er sprake is van stief-familie. Zo kan een kast of een klok met speciale gevoelswaarde, een “echt familiestuk”, toch binnen de familie blijven. De kinderen kunnen hiervan gebruik maken, maar hoeven dat niet.

Twee situaties zijn mogelijk:
1. De kinderen zijn geen eigen kinderen van de overgebleven echtgenoot (stiefouder).
2. De kinderen zijn ook kinderen van de overgebleven echtgenoot (ouder).

Het eerste geval:
-Stel dat een ouder overlijdt, dan kan ieder van de kinderen verlangen van de overgebleven echtgenoot (stiefouder) dat goederen aan hem in eigendom worden overgedragen, ter waarde van de geldvordering. Wel kan de overgebleven stiefouder zich het vruchtgebruik van die goederen voorbehouden.
-Als de kinderen geen gebruik van dit wilsrecht hebben gemaakt, kunnen zij dit alsnog doen bij het overlijden van de overgebleven stiefouder. Zij kunnen namelijk verlangen dat hun geldvordering in goederen wordt voldaan.

Het tweede geval:
-Als de overgebleven echtgenoot (ouder) hertrouwt, kan ieder van de kinderen verlangen dat goederen aan hem in eigendom worden overgedragen, ter waarde van de geldvordering. Ook in dit geval kan de overgebleven ouder zich het vruchtgebruik van die goederen voorbehouden.
-Als de overgebleven echtgenoot (ouder), die hertrouwd is, komt te overlijden voor zijn nieuwe partner, en de kinderen tot dan toe geen wilsrecht hadden uitgeoefend, kunnen zij dit alsnog doen. Zij kunnen namelijk goederen opeisen ter betaling van hun geldvordering.

Wat zijn de wettelijke rechten van de echtgenoot?

Hoe is het nu?

In principe bepaalt de wet wie bij een overlijden de erfenis zal ontvangen. Uiteraard is het mogelijk van die wettelijke regeling af te wijken. Maar dat kan alleen door een testament op te maken.

Veel mensen die echtgenoot en kinderen hebben, maken bijvoorbeeld een langstlevende testament. Dat testament zorgt ervoor dat de overgebleven echtgenoot verzorgd achterblijft. De wet zoals die nu geldt, gaat nu eenmaal niet uit van de gedachte dat de overgebleven echtgenoot zo veel als kan in staat moet zijn de gebruikelijke levensstandaard te handhaven.

Door in een testament af te wijken van de wet kun je iemand soms meer geven, maar je kunt ook minder geven. Een voorbeeld van dit laatste is het onterven van een echtgenoot. Anders dan kinderen heeft een echtgenoot geen recht op een bepaald deel van de erfenis.

Dus: word je als echtgenoot onterfd, dan kun je daartegen helemaal niets doen.

Hoe wordt het straks?

Het nieuwe erfrecht is op een heel andere leest geschoeid dan het bestaande erfrecht. Dat blijkt bijvoorbeeld al uit het feit dat volgens het nieuwe erfrecht alle goederen die samen de erfenis vormen bij de overgebleven echtgenoot blijven. Tenminste, wanneer iemand bij overlijden een echtgenoot en kinderen nalaat.

Kortom: de verzorgingsgedachte die bij veel mensen leeft, komt in het nieuwe erfrecht expliciet tot uitdrukking. Dat geldt niet alleen voor de situatie waarin er geen testament is gemaakt, maar ook als juist wel bij testament van de wet is afgeweken.

Een voorbeeld:

Ook onder het nieuwe erfrecht kan een echtgenoot in een testament worden onterfd. Maar: een onterfde echtgenoot kan hiertegen onder het nieuwe erfrecht wel iets ondernemen, omdat aan een onterfde echtgenoot drie wettelijke rechten zijn toegekend.

• Dit betekent dat een onterfde echtgenoot, wanneer hij daarom vraagt.
• recht heeft op een voortgezet gebruik van woning en inboedel voor een periode van 6 maanden.
• recht heeft op een vruchtgebruik* van de woning en inboedel, althans voorzover nodig voor de verzorging.
• recht heeft op een vruchtgebruik* van andere goederen dan woning en inboedel, althans voorzover door de echtgenoot aannemelijk is gemaakt dat er behoefte is aan verzorging.

*Vruchtgebruik houdt bijvoorbeeld in dat de overblijvende echtgenoot als het om een woning en inboedel gaat recht heeft op het gebruik daarvan of wanneer sprake is van een bankrekening op de rente daarvan.

Wat kunt u doen?

Het nieuwe systeem van de wettelijke verdeling is gebaseerd op het zogenoemde versterfrecht, zoals dat wordt geregeld in het Burgerlijk Wetboek. Het erfrecht omvat dan een basisverzorging voor de langstlevende. Stelt u prijs op nadere informatie of wilt u het anders geregeld hebben (u wenst bijvoorbeeld wijziging van het rentepercentage) dan kunt u een testament laten opmaken.

Uw notaris geeft u hierover graag advies.